قاچاق انسان در مفهوم اصلی خود وضعیتی است که در آن زنان، مردان، دختران یا پسران به دلیل استثمار یا بهره کشی در زمینه‌های مختلف گرفته شده و مجبور به عمل بر خلاف میل خود می‌شوند.

در سال 2000 زیر نظر سازمان ملل متحد، ماده 3/الف پروتکل «پیشگیری، سرکوب و مجازات قاچاق انسان به ویژه زنان و کودکان، مکمل کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمان یافته فراملی» با اجماع کشورهای عضو تهیه و امضا شد. بهره کشی از افراد با زور یا تهدید به زور یا به هر طریق دیگر با اجبار، آدم ربایی، فریب، تقلب و خیانت، سوء استفاده از نفوذ، بهره برداری از درماندگی شخص، یا به دست آوردن منفعت یا منفعت به آن شخص یا دیگران به منظور کسب منافع رضایت کسانی که بر شخص دیگری کنترل دارند، حمل و نقل، انتقال، میزبانی یا تحویل از یک مکان به مکان دیگر. اصطلاح سوء استفاده حداقل به‌عنوان بهره‌برداری از روسپی‌گری دیگران یا سایر اشکال سوء استفاده جنسی، کار یا خدمت اجباری، اسارت یا اعمالی شبیه به اسارت، بندگی یا برداشتن اعضای بدن تعریف می‌شود.

به دلایلی مانند جنگ، قحطی، بیماری، بحران های اقتصادی یا نابسامانی های سیاسی در برخی از مناطق جغرافیایی، مردم برای دستیابی به زندگی بهتر در معرض سوء استفاده های قاچاقچیان انسان قرار می گیرند. این افراد که فریب وعده زندگی، فرصت‌ها و آینده بهتر را می‌خورند، در معرض محدودیت آزادی، کار اجباری، کودک‌ ربایی، خدمت، گدایی، بردگی، برداشتن/سرقت اعضا، ازدواج‌های اجباری در سن کم، به دست گرفتن اسلحه در سنین پایین، در معرض اعمالی مانند تحت سلطه گرفتن قرار می گیرند. قاچاقچیان انسان برای اطمینان از این اعمال اجباری از روش‌های زیادی مانند قرض گرفتن پول، مصادره هویت، تهدید، اعمال فشار یا استفاده از خشونت و فریب آنها استفاده می‌کنند. استثمار می تواند در کشور متبوع قربانی، در هنگام مهاجرت یا در یک کشور خارجی صورت گیرد. به ویژه، مهاجران غیرقانونی بخش قابل توجهی از قربانیان شناسایی شده در بیشتر مناطق را تشکیل می دهند. از این نظر، قاچاقچیان انسان معمولاً به دنبال افرادی می روند که به حاشیه رانده، فقیر یا مجبور به مهاجرت هستند.

تعداد سالانه قربانیان قاچاق انسان که در سال 2008 حدود 31000 نفر در سراسر جهان بود، به دلیل اثرات اجتماعی-اقتصادی اپیدمی کووید-19 در سال 2018 و پس از آن، سالانه از 100،000 گذشت و پیش‌بینی می‌شود که افزایش جهانی قاچاق انسان ادامه یابد. اگر چه در هر کشور و هر منطقه ای اتفاق می افتد، قاچاق انسان همچنان یک جنایت پنهان است، با قاچاقچیانی که در گوشه های تاریک اینترنت و در بحبوحه اقتصاد جهانی کار می کنند تا قربانیان را برای استثمار جنسی، کار اجباری، بردگی خانگی و اشکال دیگر به دام بیاندازند. از بهره کشی جنسی از هر 10 قربانی شناسایی شده در سراسر جهان، 5 نفر زن بالغ و دو نفر دختر هستند. مجدداً، تقریباً یک سوم از قربانیان شناسایی شده هم دختر و هم پسر هستند، در حالی که 20 درصد را مردان بالغ تشکیل می دهند. اکثر زنان شناسایی شده در سال 2018 به منظور بهره کشی جنسی ربوده شدند، در حالی که مردان شناسایی شده عمدتاً برای کار اجباری قاچاق شدند. با این حال، بخش قابل توجهی از مردان شناسایی شده برای استثمار جنسی یا سایر اشکال استثمار قاچاق شده اند. در این زمینه، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که کودکان و بزرگسالان LGBTQI+ ممکن است در برابر و در برخی موارد قربانی قاچاق برای کار اجباری و بهره‌کشی جنسی آسیب‌پذیر باشند.

با توجه به ساختار بازرگانان غیرقانونی که از دیگر عوامل قاچاق انسان هستند، مشاهده می شود که طیف گسترده ای از مجرمان و گروه ها در قاچاق انسان دست دارند. این قاچاقچیان شامل مردان جوانی می‌شوند که همکلاسی‌های خود را مجبور به استثمار جنسی یا فعالیت‌های مجرمانه می‌کنند، والدینی که از فرزندان خود با گدایی یا فروش آنها استثمار می‌کنند، باندهای شهری و گروه‌های جنایت سازمان‌یافته فراملی چند لایه، دلالانی که برای کار کودکان در مناطق روستایی یا روستایی مذاکره می‌کنند. یا آژانس های استخدام چند ملیتی دارای مجوز و شرکت های قانونی. از این نظر، به نظر می‌رسد که قاچاق انسان توسط بازیگرانی با ساختارهای سازمانی متفاوت انجام می‌شود و این بازیگران را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: گروه‌هایی که با تعریف گروه‌های جنایت سازمان‌یافته مطابقت دارند و قاچاقچیان فرصت‌طلب فردی که به تنهایی یا با همکاری با آنها فعالیت می‌کنند. (یک یا چند قاچاقچی)

در کنار این گروه‌ها، حوزه‌های کاری غیرقانونی قاچاقچیان انسان متمایز شده و قاچاقچیان اغلب در بسترهای اینترنتی فعالیت می‌کنند. طیف گسترده‌ای از پلت‌فرم‌های دیجیتال توسط قاچاقچیان انسان برای تبلیغ پیشنهادات شغلی فریبنده و بازاریابی یا ارائه خدمات بهره‌کشی به مشتریان بالقوه پول‌ساز استفاده می‌شود. قاچاقچیان از اطلاعات شخصی در دسترس عموم استفاده می کنند و از ناشناس بودن بسترهای اینترنتی و دشواری شناسایی برای برقراری ارتباط با قربانیان بهره می‌برند. روش‌های جدید بهره‌برداری بر روی پلت‌فرم‌های دیجیتال انجام می‌شود، زیرا وب‌کم‌ها و فرصت‌های پخش زنده فرصت‌های بهره‌برداری جدیدی ایجاد می‌کنند و نیاز قربانیان به حمل و نقل/انتقال را کاهش می‌دهند. با کمک اینترنت، قاچاقچیان می‌توانند قربانیان خاصی را با ردیابی فعال و «شکار» در اینترنت یا ارسال آگهی‌ها و انتظار (ماهیگیری) قربانیان خاص را هدف قرار دهند.

در این زمینه شناخت ساختار قاچاقچیان انسان و اینکه چه کسانی هستند اهمیت پیدا می‌کند و رویکردها به قربانیان به طرق مختلف متناسب با رویه‌های کاری این ساختارها تغییر می‌کند. برای مثال، پراکنده کردن یک گروه بزرگ و سازمان‌یافته قاچاق ممکن است به مکانیسم‌های خاصی برای مبارزه با جرایم سازمان‌یافته نیاز داشته باشد، در حالی که پرداختن به سوء استفاده در چارچوب یک رابطه نزدیک ممکن است نیازمند رویکردهای مشابه‌تر با رویکردهایی باشد که در موارد خشونت خانگی استفاده می‌شود. آگاهی از مشخصات قاچاقچیان همچنین میزان و تأثیر جرم را نشان می دهد و به تعریف پاسخ عدالت کیفری مناسب به جرم کمک می کند. به همین ترتیب، این رویکردها از نظر شناسایی/نجات/بازپروری قربانیان نقطه برجسته ای را تشکیل می دهند.

این یک واقعیت شناخته شده است که با ادامه اپیدمی کووید-19 در مقیاس جهانی، قاچاق انسان افزایش خواهد یافت. کارشناسان می گویند که اثرات اقتصادی همه گیری کووید19 به اندازه اثرات اقتصادی و بحران های جنگ جهانی دوم و دوره قبل از آن است. 51 درصد از پرونده ها در این دوره به دلایل اقتصادی قربانی قاچاقچیان انسان شده اند. نمونه ای از این وضعیت و افزایش فعالیت های قاچاق انسان در دوره های افزایش بیکاری و بحران های اقتصادی را می توان به عنوان بحران مالی جهانی بین سال های 2007-2010 بیان کرد. در مطالعه ای بررسی شد که قربانیان قاچاق انسان با اصالت بلغاری مجبور به فعالیت های غیرقانونی (فحشا اجباری) در هلند شده اند و مشخص شد که با هر افزایش بیکاری در بلغارستان، قربانیان بلغاری قاچاق انسان در این کشور هلند با همین نرخ افزایش یافت. در این مثال، بیکاری در بلغارستان به عنوان یک فشار برای قربانیان عمل می کند، در حالی که فرصت های شغلی در هلند به عنوان یک جاذبه عمل می کند.

در تمام این چارچوب، فعالیت‌های قاچاق انسان به عنوان یک جنایت سازمان‌یافته و فرامرزی ظاهر می‌شود که ابعاد بسیاری قابل تأمل دارد و از جهات مختلف جامعه بین‌المللی را تهدید می‌کند.